Forum internetowe jako nowoczesna agora społeczności lokalnej

Przed laty zaproponowałem władzom Zielonej Góry stworzenie na miejskiej streonie Urzędu Miasta forum dyskusyjnego. Forum nie ma do dziś. Oto moja praca o takich forach:

Małe społeczności często cierpią na brak odpowiedniego forum do prowadzenia dyskusji na tematy wspólne dla osób zamieszkujących dany region- gminę, powiat, a nawet województwo. Gazety codzienne na ogół dobrze sprawują tą rolę tylko w dużych miastach, podczas gdy mniejsze społeczności takich forów do prowadzenia dyskusji jak prasa często albo nie posiadają, albo też te czasopisma nie są agorą na której trwa ożywiona wymiana dyskusji z prostego powodu- niskich kwalifikacji społeczeństwa, co powoduje że niewiele jest osób zdolnych napisać tekst do lokalnego czasopisma. W takich przypadkach forum internetowe jest jedynym medium zdolnym „wciągnąć” do aktywnej dyskusji także tych mniej wykształconych, mniej światłych obywateli danej społeczności, oraz wykorzystać zasoby wiedzy i kapitału ludzkiego współmieszkańców danych społeczności. Szczególnie dziś, w dobie zagrożenia wolności słowa przez starające się zawłaszczyć rzeczywistość media komercyjne, dążące do kształtowania opinii publicznej często poprzez cenzurę niewygodnych wypowiedzi, konieczne jest tworzenie takich platform swobodnej dyskusji.

Zanik klasycznych miejsc dyskusji

Mniejsze społeczności często cierpią na brak odpowiednich kanałów wymiany informacji. W czasach starożytnych taką funkcję pełniła agora- centralny plac antycznych miast greckich, stanowiący miejsce publicznych dyskusji. W antycznych miastach rzymskich plac taki nazywał się forum. Place te, otoczone podcieniami, portykami podpartymi kolumnami, oferowały miejsce do prowadzenia dysputy o sprawach publicznych, o problemach dotyczących całych społeczności. To tam rodziła się antyczna szkoła filozofii, to tam dwa i pół tysiąca lat temu wykluła się idea demokracji.

Dziś można mówić o upadku miejsc publicznych, spowodowanym postępem w rozwoju mediów, ale także m.in. efektami zewnętrznymi rozwoju motoryzacji (hałas z dróg kołowych często uniemożliwia przyjemne przebywanie w przestrzeni publicznej, ponadto przestrzeń publiczna została często zawłaszczona pod miejsca parkingowe, których zawsze jest niedostatek). Zanik miejsc publicznych został spowodowany ich komercjalizacją na rzecz np. barów i restauracji, bowiem często tylko one oferują miejsca do spoczynku. Brak jest też odpowiedniej polityki ich rozwoju polegającej na budowie placów miejskich wraz z odpowiednią infrastrukturą umożliwiającą mieszkańcom na komfortowe i bezpieczne przebywanie w miłym otoczeniu z dala od natrętnego hałasu komunikacyjnego i zanieczyszczeń powietrza.

Media jako skomercjalizowana agora

Rolę agory, na której toczy się dyskusja na różne tematy, przejęły w XX wieku na ogół media-prasa, radio i telewizja. Ale jest też wiele przypadków w których dyskusja nie następuje z przyczyn ekonomicznych. Są to tzw. rynki niszowe, których obsłużenie wymaga zastosowania nieco odmiennej formuły działalności komercyjnej.

Przyczyn dla ekonomicznej porażki typowych mediów w obsłudze społeczności lokalnych należy szukać w ich niewielkiej liczbie klientów. Mniejsze społeczności w Polsce na ogół nie są na tyle zasobne, by mogły się utrzymać w nich media takie jak radio czy czasopisma lokalne. Nawet jeśli takie czasopisma istnieją, do dyskusja na ich łamach liczy zwykle niewielką liczbę uczestników, jeśli w ogóle ma miejsce.

Zanik umiejętności pisarskich

Innych przyczyn tego stanu należy upatrywać w niskim na ogół wykształceniu społeczeństwa i w nasileniu się procesu wtórnej analfabetyzacji. Egzystencja w obecnych społecznościach na ogół nie wymaga stosowania pisma do większej liczby czynności niż spisywanie listy zakupów do sklepu, a w krajach Zachodu ta tendencja się jeszcze nasila. Przeciętny obywatel po wyjściu ze szkoły zwykle nie tworzy już tekstów pisanych, poza np. listą zakupów do supermarketu. Dopiero Internet stworzył zapotrzebowanie na płynne władanie pismem i dziś już nawet małe dzieci są zmotywowane do nauki poprawnego pisania, byle tylko móc bezbłędnie pisać swe posty na forach bez narażania się na krytykę ze strony innych dyskutantów.

W społecznościach o niskim poziomie piśmiennictwa na ogół trudno się spodziewać, że jest tam wielu chętnych do redagowania takiego czasopisma, i trudno byłoby osiągnąć określony poziom edytorski. Wiele osób, które być może chciałyby się wypowiedzieć na łamach lokalnego czasopisma, rezygnuje z tego w obawie przed wstydem, będąc świadomymi swych niskich umiejętności pisarskich i niepewności odnośnie poprawności wyciąganych wniosków.

Forum jako najlepsze medium do obsługi rynku niszowego

W takim niszowym segmencie rynku medialnego dobrze funkcjonują fora internetowe. Ich zaletą są niskie koszty (teksty piszą sami użytkownicy), natychmiastowość i pewność publikacji co zachęca niewprawnych użytkowników do korzystania z nich bez obawy że ich informacja zostanie nieopublikowana.

Anonimowość oferuje początkującej na forum osobie osłonę przed śmiesznością w przypadku odniesienia „dyskusyjnej porażki”, i zaprasza do bezpiecznej dyskusji, która na forum rzeczywistym nie nastąpiłaby właśnie z obawy przed śmiesznością i zawstydzeniem. Oczywistym jest że skutkuje to w obniżeniu poziomu forum, ale regułą na forach jest różnorodność występujących tam dyskutantów, od zupełnie początkujących, do zaawansowanych, których pseudonimy i informacje w profilu użytkownika są oznaczone inaczej niż dyskutantów początkujących. Zwykle jest podawana liczba postów, które dany użytkownik wysłał na forum, a sam dyskutant otrzymuje np. tytuł „dyskutanta zaawansowanego”. To pozwala zidentyfikować „niedzielnych” rozmówców i odróżnić ich od doświadczonych dyskutantów. Obecność niewprawionych, „zielonych” dyskutantów z ich często denerwującymi pytaniami o rzeczy bardzo podstawowe oraz fatalną ortografią, która niekiedy każe stracić wiarę w polski system edukacyjny, jest ceną jaką płaci się za chęć przyciągnięcia do dyskusji nowych uczestników i za rozwój danej społeczności wirtualnej, jaką forum bez wątpienia tworzy.

Ogólne cechy forów internetowych

Internetowe fora dyskusyjne są rodzajem wielowątkowego zbioru dyskusji prowadzonych przez wielu użytkowników, których łączy wspólny temat- czy to życie w lokalnej społeczności, czy też wspólne zainteresowanie danym tematem. Forum może dzielić się na różne podfora o określonych tematach, i na każdym z podporów znajduje się wykaz wątków z konkretnymi tematami na jakie toczą się dyskusje. Wątek składa się z szeregu postów (wpisów dokonanych przez dyskutantów na dany temat), oraz jest często podzielony na podstrony, szczególnie jeśli postów w danym wątku jest szczególnie dużo. Wpisy dyskutantów, czyli posty, mogą zawierać dyskutagi- specjalne funkcje edytorskie pozwalające na wklejanie na forum obrazów i odnośników do innych stron i plików etc.

Forum ma różnorodny poziom, zależnie od poziomu znajomości danego tematu przez użytkowników. I to właśnie ta różnorodność poziomu, istnienie także dyskutantów reprezentujących tylko niewielką znajomość tematu jak i tych zaawansowanych w temacie, jest tym co zaprasza niewprawnych dyskutantów do śmielszego przystąpienia do dyskusji i wymieniania się wiedzą, nawet jeśli początkowo jest ona tylko niewielka, a jej znikoma ilość naraża ich na śmieszność.

Fora takie z czasem budują określony zasób know-how, powstały w procesie długotrwałego dyskutowania określonej grupy osób na dany temat. Know-how jest zbierane i kategoryzowane przez użytkowników forum, poprzez ich własne strony internetowe, których adresy często są afiszowane w podpisach pod ich postami. Często fora obrastają szeregiem witryn internetowych prezentujących różnorodne informacje istotne w prowadzonych dyskusjach.

Specyfika forów

Cechą charakterystyczną forów dyskusyjnych jest stosowanie emotikonów, tzw. smajlei. Smajlej to niewielki rysunek mający zastąpić wyrazy twarzy i gesty stosowane równolegle do zwykłej rozmowy w rzeczywistości. Stąd smajleje noszą takie nazwy jakie stany emocjonalne odwzorowują: zawstydzenie, uśmiech, wybuch śmiechu, niepewność, złość etc. Niektóre fora posiadają bardzo rozbudowany system emotikonów, pozwalający na wyrażanie uczuć właściwych dla danej grupy dyskutantów z nich korzystających. Ikona twarzyczki strzelającej z karabinu maszynowego może wyrażać wystrzałowy pomysł lub euforię, albo też np. służy ocenie plików dźwiękowych z muzyką na forum muzyki klubowej. Jeśli muzyka bardzo się danej osobie spodobała, to właśnie tą ikoną poleca je innym osobom na danym forum.

Fora z czasem budują swój własny język skrótów. Oto te najczęściej stosowane skróty: BTW to akronim od by the way (przy okazji), OT oznacza off topic (stosuje się go kiedy dana informacja wychodzi poza temat danej dyskusji), IMHO (in my huble opinion) oznacza zwrot „moim skromnym zdaniem”, EOT (end of thread) oznacza koniec dyskusji na dany temat.

Krytyka idei forum internetowego

Krytykując ideę forów, należy dostrzec ich często niski poziom, i nieuniknione pojawienie się w nich dyskutantów natrętnych lub nieposiadających podstawowej wiedzy na temat, w którym chcą się wypowiedzieć. Regułą jednak jest, że forum z czasem zrasta się, tworząc nie tylko „wirtualne” społeczności, ale także żywe znajomości, do których zawarcia posłużyło właśnie forum internetowe.

Forum jest często „głosem gminu”, i jego anonimowość pozwala na wygłaszanie opinii różnorodnych, także tych nieprawdziwych. Niekiedy na forach internetowych dla użytkowników młodych i niezbyt nawykłych do poszanowania prawa (np. skejtów lub miłośników hip-hopu), pojawia się informacja o odpowiedzialności prawnej za zamieszczone informacje oraz o zaindeksowaniu numeru IP, spod którego wysłano dane informacje, co pozwala na ustalenie danych osobowych użytkownika po zwróceniu się do jego dostawcy usług internetowych. Przechowywanie numeru IP jest zresztą regułą większości forów i pozwala na utrzymanie dyskusji pozbawionej bezpodstawnych pomówień i anonimowych oczernień.

Fora musza mieć moderatora- osobę która jest uprawniona by wykasowywać błędne, powtórzone wpisy lub te łamiące regulamin forum (namawiające np. do nienawiści rasowej, religijnej lub na tle orientacji seksualnej etc.). Forum bez moderacji szybko może zmienić się w rynsztok oszczerstw i przekleństw, zwłaszcza jeśli mamy do czynienia z początkującymi użytkownikami. Raczej już tylko nieliczne rozwinięte fora publikują opinie dopiero po ich zatwierdzeniu przez moderatora. Sytuacja taka raczej demotywuje piszących, którzy z reguły są usatysfakcjonowani jedynie po natychmiastowym umieszczeniu ich postu na forum.

Wyciągniecie konsekwencji prawnych wobec osób znieważających osoby publiczne niekiedy bywa trudne, choć na ogół jest możliwe. Wyciągnięcie konsekwencji wobec internauty który na forum znieważył prezydent Zielonej Góry okazało się niemożliwe, ponieważ osoba ta anonimowo korzystała z kawiarenki internetowej na Ukrainie, jak ustaliła prokuratura. Jednakże takie przypadki raczej należą do skrajności, a ustalenie tożsamości winnych i usunięcie zniewag jest możliwe na ogół w szybkim czasie, jak pokazują doświadczenia polskich samorządowców znieważonych w internecie.

Forum- niezbędny element nowoczesnej społeczności lokalnej

Fora internetowe są narzędziem pozwalającym pobudzić lokalną społeczność i doprowadzić do jej integracji wokół wspólnych tematów. Anonimowość pozwala na korzystanie z forum bez obawy publicznego wstydu użytkownikom początkującym, niepewnym swych poglądów ani też poprawności językowej pisanych tekstów. Ujawnienie tożsamości wraz ze zdjęciem jest jedynie domeną zamkniętych dla postronnych forów wewnętrznych różnych organizacji – partii, firm, instytucji etc.

Fora są niezwykle tanią technologią informatyczną, a w Internecie dostępne są nawet dobrej jakości bezpłatne silniki (takie jak: Invision Power Bard, vBulletin, IdealBB, phpBB, PunBB, YaBB, YaBB SE, txtBB, Webplus, free4web, SMF) posiadające skrypty od obsługi forów dyskusyjnych, wobec czego uruchomienie własnego forum jest w zasięgu możliwości wielu niemajętnych i nie obeznanych z tematem internautów, posiadających tylko wykupione miejsce na serwerze obsługującym skrypty PHP oraz bazy danych SQL (Structured Query Language). Największe fora, jak np. Gaia Online, mają już blisko pół miliarda postów i miliony forumowiczów.

Technologicznie fora bazują na ogół na systemie skryptów PHP (rzadziej CGI lub ASP) i obsługiwanych przez nie baz danych SQL które znajdują się na serwerze i swą strukturą przypominają olbrzymią kartotekę, z których skryptami wyciąga się odpowiednie fiszki- rekordy. Skrypty PHP służą komunikowaniu się klienta z serwerem- w tym przypadku z kartoteką opartą na SQL, z rekordami o profilach użytkowników i ich wpisach (postach). Wydajność forum zależy od zastosowanego silnika, czyli głównego programu napędzającego dane forum. Największe fora w Polsce mają miliony postów. Wykonanie prostego forum można zlecić wyspecjalizowanej firmie lub też można starać się tego dokonać we własnym zakresie. Należy się jednak liczyć z koniecznością wymiany silnika forum na lepszy w przypadku jego rozwoju, wobec czego najlepiej rozpocząć z dość dobrego poziomu.

Fora te pozwalają najlepiej dostrzec i wykorzystać przez rządzących zasoby ludzkie danej społeczności. To właśnie z forum internetowego może wyjść pomysł zorganizowania np. festiwalu kina lub muzyki, jeśli miłośnik danej muzyki czy gatunku filmu przekona do tego pomysłu miejskie władze i zyska ich wsparcie organizacyjne.

To właśnie na forum internetowym ujawniają się „lokalne” zasoby kapitału ludzkiego i specyficzna wiedza z różnych „wąskich” dziedzin, jaka przydatna jest w procesie decyzyjnym, która jest pomocna w rozwoju lokalnych społeczności. Np. w Łodzi wokół miejskiego forum internetowego serwisu www.gazeta.pl powstała grupa osób zainteresowanych rozwojem miejscowego lotniska, która stworzyła stowarzyszenie aktywnie angażujące się w proces lobbingu na rzecz jego rozwoju oraz doradza miejscowym władzom, którym brak było wiedzy na temat lotnictwa oraz brak było wizji podniesienia lotniska ze stanu niedorozwoju. W Nowej Soli na miejskim forum dyskusyjnym prezydent miasta zapraszał do swojego biura młodzież która dopominała się o plac na skatepark i oferowała chęć samodzielnego skonstruowania potrzebnych ramp i przeszkód do ewolucji. To właśnie forum sprawiło że te osoby poczuły że poprzez to medium ich głos, nawet jeśli niewprawnie wyrażony, będzie usłyszany, a nie przemilczany.

Konkluzje

Sukces niektórych forów (np. liczącego 25 milionów postów forum.fok.nl, pokazują potencjał jaki tkwi w tym narzędziu. W wielu przypadkach brak forum oznacza brak chęci do wykorzystania potencjału wiedzy znajdującego się u obywateli zamieszkujących dany region lub wszystkich tych zainteresowanych jego rozwojem. Oznacza to też niechęć do wysłuchania poglądów innych osób oraz zweryfikowania swoich. Brak chęci do stworzenia forum oznacza, że dana władza nie ma chęci słuchania głosów krytyki lub pochwał, i że nie interesuje się ona opinią wyborców. Może to też oznaczać obawę przed agorą jako miejscem krytyki władz i ujawnienia jej nadużyć.

Forum internetowe pozwoliło wreszcie władzom wielu miast poznać lokalne społeczności, i ich potrzeby, które być może znacząco różniły się od tego co wielu decydentów sobie wyobrażało. Lokalne społeczności na ogół dopominają się na forach o lepszą komunikację zbiorową, lepszą ofertę kulturalną, o bezpieczne ścieżki rowerowe wzdłuż miejskich ulic oraz o masę innych spraw, które lepiej niech wyjaśnią sami mieszkańcy, oczywiście jeśli da im się ku temu szansę.

Należy jednakże pamiętać że forum internetowe nigdy nie zastąpi prawdziwego tętniącego życiem rynku, bulwaru pełnego kawiarenek, ławek, i wypoczywających tam mieszkańców miasta. Niemniej takie forum będące jedynie namiastką prawdziwej społeczności, być może pozwoli ją zintegrować na tyle, by gwar dyskusji internetowych przeniósł się także na ulice i place polskich miast i miasteczek.